Fiskus nie odpuszcza. Mandaty i prowokacje zakupowe na masową skalę

Krajowa Administracja Skarbowa znacząco intensyfikuje działania kontrolne wobec polskich podatników. Według najnowszych danych statystycznych za 2024 rok, skala i zakres działań weryfikacyjnych osiągnęły poziom niespotykany od lat. Urzędnicy skarbowi nie tylko zwiększają liczbę tradycyjnych kontroli, ale również sięgają po nowoczesne metody weryfikacji, takie jak zakupy kontrolowane, które okazują się wyjątkowo skuteczne w wykrywaniu nieprawidłowości podatkowych.

Ubiegły rok przyniósł rekordową liczbę działań sprawdzających – organy administracji skarbowej przeprowadziły prawie 2,5 miliona czynności sprawdzających, kontroli podatkowych oraz kontroli celno-skarbowych, ujawniając nieprawidłowości opiewające na niebagatelną kwotę prawie 15 miliardów złotych. Informacje te przekazał Zbigniew Stawiski, zastępca Szefa KAS, odpowiadając na interpelację poselską nr 8255. Skala tych działań jednoznacznie wskazuje na determinację władz podatkowych w uszczelnianiu systemu fiskalnego i zwalczaniu szarej strefy.

Szczególnie interesującym aspektem działań KAS jest rosnąca popularność tzw. zakupów kontrolowanych, znanych również jako nabycia sprawdzające. Jest to stosunkowo nowa metoda kontroli, w której urzędnicy wcielają się w rolę zwykłych klientów, dokonując zakupów w różnych punktach handlowych i usługowych. W 2024 roku przeprowadzono 59 669 takich zakupów kontrolowanych, co zaowocowało wystawieniem 13 785 mandatów na łączną kwotę przekraczającą 20,4 miliona złotych. Dla porównania, rok wcześniej liczba zakupów kontrolowanych była nieco niższa – 58 332, a w ich wyniku wystawiono 13 022 mandaty na łączną kwotę 19,2 miliona złotych.

Równolegle do zakupów kontrolowanych, KAS intensywnie weryfikuje wystawianie paragonów fiskalnych przez przedsiębiorców. W 2024 roku urzędnicy przeprowadzili 32 234 kontroli w tym zakresie, co skutkowało nałożeniem 14 080 mandatów na łączną kwotę 23,4 miliona złotych. Dane te pokazują znaczący wzrost aktywności kontrolnej w porównaniu z rokiem 2023, kiedy to przeprowadzono 30 003 kontrole paragonów, a liczba mandatów wyniosła 10 855 (na łączną kwotę 16,8 miliona złotych).

Analizując strukturę działań weryfikacyjnych KAS, można zauważyć wyraźny trend – systematyczny wzrost liczby czynności sprawdzających przy jednoczesnym spadku liczby formalnych kontroli. Czynności sprawdzające, stanowiące obecnie ponad 99 procent wszystkich działań weryfikacyjnych, są najprostszą i najmniej kosztowną formą weryfikacji rozliczeń podatkowych. W 2024 roku zakończono 2 393 739 takich czynności, co oznacza wzrost o 110 865 w porównaniu z rokiem poprzednim. Równocześnie wzrosła kwota wykrytych nieprawidłowości – z 7,59 miliarda złotych w 2023 roku do 8,61 miliarda złotych w roku 2024.

Piotr Popiel, doradca podatkowy i menedżer w Zespole Tax Controversy, EY Polska, komentuje to zjawisko: „Czynności sprawdzające to najprostsza i najmniej kosztowna forma weryfikacji przez organy podatkowe, mająca na celu potwierdzenie czy nie zostały popełnione podstawowe uchybienia w tym, czy rozliczenia podatkowe są realizowane na czas oraz, czy złożone deklaracje nie zawierają błędów formalnych i obliczeniowych. Znaczenia tych działań nie można jednak w żadnym wypadku bagatelizować.”

Ekspert zwraca również uwagę na fakt, że choć czynności sprawdzające mają charakter odformalizowany, to organy podatkowe mogą w ich ramach wzywać podatnika do składania wyjaśnień i dostarczenia dokumentacji. Co więcej, to właśnie na podstawie ustaleń dokonanych podczas czynności sprawdzających podejmowane są decyzje o wszczęciu bardziej szczegółowych kontroli podatkowych i celno-skarbowych, których KAS przeprowadziło w 2024 roku prawie 17 tysięcy.

Istotnym problemem, na który zwraca uwagę ekspert z EY Polska, jest nadużywanie przez organy podatkowe formuły czynności sprawdzających i przeprowadzanie w ich ramach swoistych quasi kontroli podatkowych. Taka praktyka budzi poważne wątpliwości prawne, ponieważ czynności sprawdzające mają ściśle określony zakres i cel, a organy podatkowe nie powinny wykorzystywać ich do przeprowadzania merytorycznej weryfikacji rozliczeń podatnika, co jest domeną kontroli podatkowej lub celno-skarbowej.

Najczęstsze przejawy nadużywania czynności sprawdzających obejmują wzywanie do przedstawienia informacji, dowodów i wyjaśnień niezwiązanych z celem tych czynności, prowadzenie weryfikacji przez wiele miesięcy (podczas gdy przepisy nie precyzują czasu trwania czynności sprawdzających, ale z uwagi na ich charakter nie powinny one trwać dłużej niż kontrole podatkowe lub celno-skarbowe) oraz nieformalny kontakt telefoniczny w celu uzyskania szybkich informacji, co może później prowadzić do niejasności odnośnie do tego, kto dokładnie kontaktował się z podatnikiem i jakie informacje zostały przekazane.

Ekspert z EY Polska zauważa, że „podatnicy bardzo często nie są świadomi różnic pomiędzy dostępnymi dla organów KAS metodami weryfikacji ich rozliczeń. W efekcie aktywnie współpracują w ramach czynności sprawdzających i realizują wszystkie prośby pracowników organu podatkowego.” Choć takie podejście jest pozytywne, ekspert przestrzega przed nadmiernym angażowaniem działów księgowych i podatkowych firm w nieuzasadnione działania organów skarbowych.

Szczególną uwagę KAS poświęca kontroli podatku od towarów i usług (VAT), który historycznie stanowił obszar najwyższego ryzyka nadużyć podatkowych. W 2024 roku zwiększyła się liczba podmiotów wytypowanych do czynności weryfikacyjnych w zakresie VAT – wzrost o 19 procent w stosunku do roku 2023. W toku tych działań KAS wykryła ponad 290 tysięcy fikcyjnych faktur na łączną kwotę przekraczającą 8,71 miliarda złotych (dla porównania – w 2023 roku było to 5,76 miliarda złotych). Liczba wykrytych fikcyjnych faktur wzrosła aż o 165 tysięcy sztuk w porównaniu z rokiem poprzednim.

Priorytetem KAS pozostaje ściganie wyłudzeń VAT. W trakcie kontroli podatkowych dotyczących tego podatku urzędnicy wykazali nieprawidłowości opiewające na ponad 1 miliard złotych, a w trakcie kontroli celno-skarbowych – ponad 3,1 miliarda złotych. Działania KAS nie ograniczają się jednak tylko do wykrywania nieprawidłowości – mają również wymiar karny. W 2024 roku organy skarbowe skierowały do sądów akty oskarżenia przeciwko 2376 sprawcom przestępstw skarbowych i przestępstw dotyczących wyłudzeń i karuzel VAT. W tym samym roku sądy skazały 1400 sprawców takich czynów.

Zastępca Szefa KAS przypomniał również, że w 2026 roku wdrożony zostanie Krajowy System e-Faktur, który ma stanowić kolejny krok w uszczelnianiu systemu podatkowego. System ten ma znacząco ograniczyć możliwości wystawiania fikcyjnych faktur i przyspieszyć wykrywanie nieprawidłowości.

KAS kontroluje również podatki dochodowe, zarówno od osób prawnych (CIT), jak i od osób fizycznych (PIT). W tych obszarach szczególną uwagę poświęca weryfikacji cen transferowych, czyli sprawdzaniu prawidłowości warunków i cen w transakcjach zawieranych pomiędzy podmiotami powiązanymi, a także wykrywaniu przypadków unikania opodatkowania poprzez zastosowanie modeli agresywnego planowania podatkowego.

W przypadku podatku akcyzowego, KAS w 2024 roku koncentrował się na kontroli producentów płynu do papierosów elektronicznych, w tym również w postaci gotowych jednorazowych e-papierosów. Funkcjonariusze podczas kontroli celno-skarbowych weryfikowali, czy płyny były oznaczone wymaganymi banderolami. Efektem tych działań był wzrost dochodów budżetu państwa – w 2023 roku dochody z akcyzy od tych wyrobów wyniosły 443,6 miliona złotych, a po 11 miesiącach 2024 roku – 506,6 miliona złotych, co oznacza wzrost o 26,4 procent.

Intensywne były również działania KAS w zakresie zwalczania szarej strefy dotyczącej alkoholu. W 2024 roku przeprowadzono 2138 ujawnień, w wyniku których zajęto 46 600 litrów różnego rodzaju alkoholu etylowego, zlikwidowano 40 bimbrowni oraz cztery miejsca odkażalnia/rozlewu nielegalnego alkoholu. Dla porównania, rok wcześniej wyniki kontroli alkoholu były o połowę niższe.

Skuteczność zwalczania szarej strefy dotyczącej papierosów była w 2024 roku na podobnym poziomie co w roku poprzednim. W ostatnim roku KAS ujawniła 195,5 miliona sztuk papierosów i zlikwidowała 39 fabryk i krajalni tytoniu.

Znaczące sukcesy odnotowała również KAS w obszarze egzekucji należności podatkowych. Zbigniew Stawiski określił wyniki w tym zakresie jako „najlepsze w obszarze egzekucji od lat”. W 2024 roku organy egzekucyjne KAS wyegzekwowały łącznie ponad 9 miliardów złotych (w porównaniu do ponad 8,1 miliarda złotych w roku 2023), czyli prawie 950 milionów złotych więcej. Z tej kwoty zaległości podatkowe stanowiły ponad 7,3 miliarda złotych (w porównaniu do ponad 6,6 miliarda złotych w 2023 roku), co oznacza wzrost o ponad 690 milionów złotych.

Równocześnie zmniejszyły się całkowite zaległości podatkowe podatników – spadły z 97,2 miliarda złotych do 94,4 miliarda złotych, czyli o 2,8 miliarda złotych. Łącznie, z działań organów KAS uzyskano ponad 21 miliardów złotych dodatkowych wpływów, z czego 7,3 miliarda złotych z egzekucji podatków i 11,1 miliarda złotych z działań przedegzekucyjnych, w tym tzw. miękkiej egzekucji, obejmującej przykładowo wezwania do zapłaty.

Zbigniew Stawiski zapowiedział również, że KAS rozpoczął już prace nad unifikacją systemów informatycznych służących do rozliczeń podatkowych. Ministerstwo Finansów planuje też zwiększyć kontrole niezgłoszonej działalności gospodarczej, wykorzystując w tym celu dane przekazane skarbówce przez platformy cyfrowe na podstawie dyrektywy DAC7. Dane te mają umożliwić urzędnikom proste wykrywanie przypadków prowadzenia niezarejestrowanej działalności gospodarczej.

W świetle przedstawionych danych nie ulega wątpliwości, że Krajowa Administracja Skarbowa systematycznie zwiększa intensywność i skuteczność działań kontrolnych wobec polskich podatników. Wzrost liczby czynności sprawdzających, zakupów kontrolowanych oraz kontroli paragonów, a także rosnąca kwota wykrywanych nieprawidłowości jasno wskazują na determinację władz w uszczelnianiu systemu podatkowego.

Dla podatników oznacza to konieczność zachowania szczególnej staranności w prowadzeniu rozliczeń podatkowych oraz przygotowanie się na możliwość weryfikacji ze strony organów skarbowych. Eksperci podatkowi zalecają regularne przeglądy rozliczeń, dokumentowanie transakcji gospodarczych oraz świadomość swoich praw i obowiązków w przypadku czynności sprawdzających czy kontroli podatkowych. Tylko takie podejście może zminimalizować ryzyko sporów z administracją skarbową i związanych z nimi potencjalnych sankcji finansowych.

źródło: Business Insider Polska/Warszawa w Pigułce