Stało się. Jest Wigilia. Wszedł surowy zakaz. Kary sięgają 100 tysięcy złotych. Rozpoczyna się gigantyczna akcja kontrolna

24 grudnia 2025 roku to tradycyjnie Wigilia, ale również przełomowy dzień jeszcze z jednego powodu. Zapowiedziano surowe kontrole i reagowanie na każdą skargę. To będzie bezprecedensowa akcja kontrolna. Kary wynoszą nawet 100 000 złotych. Przy uporczywym łamaniu zakazu możliwa jest także kara ograniczenia wolności.

Wigilia to przełomowy dzień także ze względu na kontrole. Za co można dostać aż 100 tysięcy złotych kary?

Ustawa z 6 grudnia 2024 roku o zmianie ustawy o dniach wolnych od pracy weszła w życie w lutym 2025 roku. 24 grudnia oficjalnie dołączyło do katalogu świąt objętych pełną ochroną prawną. To długo oczekiwana zmiana, która stawia Polskę w jednym rzędzie z wieloma krajami europejskimi, gdzie Wigilia już od lat jest dniem świątecznym.

W praktyce oznacza to, że pracownicy nie muszą brać urlopu, by spędzić Wigilię w domu. Pracodawca co do zasady nie może polecić pracy w tym dniu. Wigilia jest objęta tymi samymi zasadami co inne święta ustawowe – 1 stycznia, Wielkanoc, 1 i 3 maja, Boże Ciało, 15 sierpnia, 1 listopada, 11 listopada czy 25 i 26 grudnia.

Szczególnie ważna jest ta zmiana dla pracowników handlu. Do tego roku musieli pracować w skróconym wymiarze czasu, najczęściej do godziny 14.00, by zdążyć z przygotowaniami do wieczerzy. Teraz zakaz handlu w Wigilię działa analogicznie jak w niedziele niehandlowe. Duże sklepy, markety i galerie handlowe pozostają zamknięte przez cały dzień 24 grudnia.

Tegoroczna Wigilia wypada w środę, co w połączeniu z wolnymi dniami świątecznymi (czwartek 25 grudnia i piątek 26 grudnia) oraz weekendem stwarza wyjątkową okazję do pięciodniowego odpoczynku. Dla milionów Polaków to pierwszy raz w życiu, kiedy cały dzień 24 grudnia mogą poświęcić przygotowaniom do wieczerzy bez konieczności wychodzenia do pracy.

PIP nie żartuje – kontrole w styczniu 2026

Główny inspektor pracy Marcin Stanecki jasno zapowiedział w rozmowie z Polską Agencją Prasową: „Na pewno będziemy sprawdzali, czy Wigilia była dniem wolnym od pracy oraz czy prawidłowo były stosowane wyjątki od tej zasady”. PIP będzie reagować na każdą skargę dotyczącą łamania przepisów.

Inspektorzy nie ruszą z kontrolami 24 grudnia – oni także mają tego dnia wolne. Jak wyjaśnił szef PIP: „Nie będziemy przeprowadzać kontroli w Wigilię i sprawdzać, czy wszystko jest pozamykane czy nie. Natomiast można zgłaszać do nas skargi, na każdy sygnał będziemy reagować. Nawet jeżeli rozpatrzymy skargę po świętach, to i tak jesteśmy w stanie ustalić, czy ktoś pracował w Wigilię czy nie”.

Kontrole ruszą w styczniu 2026 roku. PIP dysponuje szeregiem narzędzi, by ustalić, czy pracodawca naruszył przepisy – od analizy list obecności i ewidencji czasu pracy, przez wyciągi z systemów monitoringu, po zeznania świadków. Szczególnie pod lupą będą firmy kurierskie i logistyczne, gdzie dominują modele samozatrudnienia i umowy cywilnoprawne.

Ministerstwo Pracy zwróciło się do PIP z sugestią przeprowadzenia kontroli w firmach kurierskich – donosi Gazeta Wyborcza. To odpowiedź na sygnały związków zawodowych, które alarmują, że część pracodawców próbuje obchodzić przepisy, proponując pracę w formie nadgodzin lub wykorzystując luki prawne dotyczące umów zlecenia.

Kary: od 1000 do 100 000 złotych

Skala kar za naruszenie przepisów jest znacząca. Jeśli pracodawca nakaże pracownikowi stawić się do pracy w Wigilię wbrew przepisom, popełnia wykroczenie. Grozi za to grzywna od 1000 złotych do 30 000 złotych.

Jeszcze wyższe sankcje przewidziano dla przedsiębiorców z branży handlowej. W przypadku handlu kara może sięgnąć nawet 100 000 złotych, jeśli naruszenie dotyczy zakazu pracy w placówkach handlowych. To regulacje z ustawy z 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta, która teraz obejmuje również Wigilię.

Kodeks wykroczeń przewiduje również, że kto złośliwie lub uporczywie wbrew zakazowi handlu powierza wykonywanie pracy w handlu pracownikowi lub zatrudnionemu, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. To oznacza, że pracodawcy, którzy systematycznie łamią przepisy, mogą trafić do aresztu.

Ważna informacja: zakaz pracy w handlu obejmuje nie tylko pracowników zatrudnionych na umowę o pracę, ale też osoby zatrudnione w placówce handlowej na podstawie umów cywilnoprawnych – umów zlecenia czy umów o dzieło. To próba uszczelnienia systemu i zapobieżenia obchodzeniu przepisów przez formalną zmianę formy zatrudnienia.

Wyjątki – kto musi pracować w Wigilię?

Wigilia jest dniem wolnym, ale nie dla wszystkich. Są branże i zawody, w których praca nie może zostać przerwana ze względu na konieczność zapewnienia ciągłości funkcjonowania państwa i zaspokajania podstawowych potrzeb ludności.

Zgodnie z art. 151¹⁰ Kodeksu pracy praca w niedziele i święta – także w Wigilię – jest dopuszczalna między innymi w przypadku: prowadzenia akcji ratowniczych lub usuwania awarii, w służbie zdrowia (szpitale, placówki zapewniające całodobową opiekę medyczną, dyżurujące apteki), w służbach mundurowych (policja, wojsko, straż pożarna), w transporcie i komunikacji (komunikacja miejska, transport lotniczy, kolejowy), w gastronomii i hotelarstwie, przy pilnowaniu mienia i ochronie osób, w zakładach użyteczności publicznej, w zakładach pracy nieprzerwanej ze względów technologicznych.

W handlu wyjątki są jeszcze bardziej precyzyjne. Otwarte mogą być między innymi: stacje paliw, sklepy w kinach, teatrach, muzeach i na dworcach, apteki, kwiaciarnie, cukiernie i lodziarnie (przy produkcji i sprzedaży własnych wyrobów), placówki pocztowe w zakresie usług pocztowych.

Zakaz nie dotyczy samego przedsiębiorcy. Może on stanąć za ladą sklepu 24 grudnia, a co więcej – może skorzystać z nieodpłatnej pomocy najbliższych: małżonka, dzieci czy rodziców. Warunkiem jest jednak, że na co dzień nie zatrudnia tych osób na etat czy umowę cywilnoprawną.

Osobom, dla których 24 grudnia będzie dniem roboczym w związku z powyższymi wyjątkami, pracodawca będzie musiał oddać inny dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego – najczęściej do 31 grudnia.

Co to oznacza dla Ciebie? Większość osób jest chronionych

Jeśli jesteś pracownikiem zatrudnionym na umowę o pracę, masz prawo do wolnego 24 grudnia bez konieczności brania urlopu. To święto ustawowe, które podlega tym samym regułom co 1 maja czy 11 listopada. Oto co powinieneś wiedzieć:

1. Twój pracodawca nie może zmusić cię do pracy (poza wyjątkami)

Jeśli nie pracujesz w jednej z branż objętych wyjątkami (służby ratownicze, zdrowotne, mundurowe, transport, gastronomia), twój pracodawca nie ma prawa nakazać ci pracy w Wigilię. Jeśli mimo to otrzymasz polecenie stawienia się do pracy, masz prawo odmówić. Pracodawca popełnia wtedy wykroczenie zagrożone karą do 30 000 złotych.

2. Jeśli musisz pracować – dostaniesz dzień wolny w zamian

Pracujesz w szpitalu, policji, transporcie lub innej branży objętej wyjątkami? Pracodawca musi ci oddać inny dzień wolny do końca okresu rozliczeniowego (najczęściej do 31 grudnia 2025). Nie możesz zostać bez rekompensaty za pracę w święto.

3. Umowy cywilnoprawne – to skomplikowane

Jeśli pracujesz na umowę zlecenie lub kontrakt B2B, niestety, ustawa o dniach wolnych od pracy cię nie chroni. Zleceniobiorcy mogą pracować w Wigilię, jeśli wynika to z umowy. Osoby współpracujące w formule B2B traktują 24 grudnia jak zwykły dzień roboczy. Wyjątek stanowi handel – tam zakaz dotyczy także umów cywilnoprawnych.

4. Zgłoś naruszenie do PIP

Jeśli twój pracodawca zmusza cię do pracy w Wigilię wbrew przepisom, możesz zgłosić to do Państwowej Inspekcji Pracy. Nie musisz to robić 24 grudnia – możesz złożyć skargę w styczniu 2026 roku. PIP jest w stanie ustalić na podstawie dokumentacji, czy pracodawca naruszył prawo. Skargi można składać przez internet na stronie pip.gov.pl lub osobiście w okręgowym inspektoracie pracy.

5. Twoja anonimowość jest chroniona

Jeśli obawiasz się reperkusji ze strony pracodawcy, możesz złożyć skargę anonimową. PIP ma obowiązek zbadać każdy sygnał o naruszeniu prawa, nawet jeśli nie znasz danych skarżącego. W przypadku zgłoszenia imiennego, inspektorzy nie ujawnią twojej tożsamości pracodawcy bez twojej zgody.

6. Handel zamknięty – z małymi wyjątkami

Jeśli pracujesz w handlu, 24 grudnia twój sklep powinien być zamknięty (poza wyjątkami jak stacje paliw, sklepy na dworcach, apteki). Jeśli pracodawca każe ci mimo to przyjść do pracy, grozi mu kara do 100 000 złotych. To moment, by zdecydowanie odmówić i zgłosić sprawę do PIP.

7. To zmiana na stałe

Wolna Wigilia to nie jednorazowa akcja, ale trwała zmiana w kalendarzu. Od teraz każdy rok będzie miał 14 dni ustawowo wolnych od pracy. Możesz planować święta z rodziną bez stresu i bez konieczności brania urlopu na 24 grudnia.

Wigilia 2025 to historyczny moment dla polskiego rynku pracy. Po latach walki związków zawodowych i apeli pracowników, 24 grudnia zyskało status dnia świątecznego. PIP zapowiada surowe egzekwowanie przepisów, a kary sięgają nawet 100 000 złotych. Dla większości Polaków to pierwszy raz, kiedy mogą w pełni, bez pośpiechu i bez wychodzenia do pracy, spędzić Wigilię z rodziną.