Wymowny symbol na mieczu wyciągniętym z Wisły. Co oznacza?

Warszawska Wisła po raz kolejny okazała się skarbnicą historii. Podczas zwykłego połowu w jej nurcie, wędkarz dokonał niezwykłego odkrycia – z rzeki wydobył średniowieczny miecz, niemal w całości zachowany, z charakterystyczną kulistą głowicą i wyraźnym znakiem krzyża wybitym na trzpieniu. Nietypowy połów natychmiast trafił do konserwatora zabytków, który przekazał zabytek do Państwowego Muzeum Archeologicznego. Tam specjaliści zajmą się jego profesjonalnym zabezpieczeniem i analizą.

Symbol widoczny na głowni tego średniowiecznego miecza rzeczywiście przypomina krzyż wpisany w okrąg – wzór ten może kojarzyć się z krzyżem maltańskim lub jego wcześniejszymi wersjami. Jednak zanim uzna się, że mamy do czynienia z emblematem Zakonu Maltańskiego (czyli Suwerennego Zakonu Rycerskiego Szpitalników Świętego Jana z Jerozolimy), warto rozważyć kilka istotnych kwestii:

Chronologia zakonu a znalezisko

Zakon joannitów, późniejsi Maltańczycy, powstał w XI wieku, ale charakterystyczny krzyż maltański (o ośmiu ramionach) zaczął być używany dopiero około XIV wieku. Tymczasem miecz wydobyty z Wisły – sądząc po jego formie i korozji – może pochodzić nawet z wcześniejszego okresu średniowiecza, choć to wymaga potwierdzenia archeologicznego.

Uniwersalność motywu krzyża

Krzyż wpisany w okrąg to motyw bardzo powszechny w średniowiecznej symbolice, niekoniecznie związany z zakonami rycerskimi. Mógł pełnić rolę:

• znaku kowalskiego lub cechy warsztatowej,
• symbolem chrześcijańskim, umieszczanym przez właściciela miecza dla ochrony duchowej,
• heraldycznym oznaczeniem regionu, miasta lub rodu,
• a nawet sygnaturą zakładu zbrojmistrzowskiego (warsztatów np. z Nadrenii czy Czech, gdzie takie symbole występowały).

Możliwość inspiracji zakonną symboliką

Jeśli miecz pochodzi z późniejszego średniowiecza (XIV–XV w.), możliwe, że faktycznie miał związek z joannitami – np. mógł należeć do członka zakonu lub pochodzić z regionu, gdzie zakon był aktywny (np. Inflanty, Czechy, Śląsk).

4. Konieczna analiza specjalistyczna

Aby ustalić, czy symbol ten rzeczywiście reprezentuje krzyż maltański, trzeba przeprowadzić:

• dokładne datowanie miecza (np. metodą typologiczną),
• analizę metalurgiczną,
• porównania z innymi podobnymi znaleziskami z Europy Środkowo-Wschodniej.

To prawdopodobnie nie jest krzyż maltański sensu stricto, choć rzeczywiście może przypominać jego formę. Bardziej prawdopodobne jest, że to jeden z wielu symboli krzyżowych typowych dla średniowiecznych rzemieślników, zbrojmistrzów lub właścicieli broni. Może mieć także religijne lub magiczne znaczenie.