Nad Polską zbierają się czarne chmury. Sytuacja staje się poważna

Opublikowane przez Ministerstwo Finansów dane za koniec kwietnia 2025 roku odsłaniają dramatyczną skalę zobowiązań finansowych polskiego państwa, które osiągnęły niespotykany dotychczas poziom przekraczający jeden bilion siedemset pięćdziesiąt miliardów złotych. Ta astronomiczna kwota reprezentuje nie tylko nowy historyczny rekord zadłużenia Skarbu Państwa, ale również sygnalizuje pogłębiającą się nierównowagę w polskich finansach publicznych, która może mieć długoterminowe konsekwencje dla stabilności gospodarczej kraju oraz przyszłych pokoleń obywateli.

Dynamika wzrostu zobowiązań finansowych państwa w ostatnich miesiącach budzi szczególny niepokój ekonomistów oraz ekspertów finansowych, którzy obserwują systematyczne pogłębianie się problemu fiskalnego. W ciągu zaledwie jednego miesiąca, od marca do kwietnia 2025 roku, zadłużenie zwiększyło się o dziewięć i osiem dziesiątych miliarda złotych, co przekłada się na wzrost rzędu sześciu dziesiątych procenta. Ten miesięczny przyrost, choć może wydawać się relatywnie niewielki w ujęciu procentowym, w wartościach bezwzględnych oznacza kwotę porównywalną z rocznymi budżetami mniejszych województw czy znaczących miast wojewódzkich.

Struktura tego gigantycznego zadłużenia ujawnia interesujące prawidłowości dotyczące strategii finansowania potrzeb budżetowych przez polski rząd. Zdecydowana większość zobowiązań, wynosząca około jeden bilion trzysta siedemdziesiąt miliardów złotych, stanowi dług krajowy zaciągnięty wobec podmiotów działających na polskim rynku finansowym. Ta kategoria obejmuje przede wszystkim zobowiązania wobec krajowych banków komercyjnych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw ubezpieczeniowych oraz funduszy emerytalnych, a także indywidualnych inwestorów nabywających obligacje skarbowe.

Pozostała część zadłużenia, wynosząca blisko trzysta osiemdziesiąt miliardów złotych, reprezentuje zobowiązania Polski wobec zagranicznych kredytodawców oraz inwestorów międzynarodowych. Ta proporcja, gdzie około osiemdziesięciu procent długu stanowią zobowiązania krajowe, a dwadzieścia procent zagraniczne, odzwierciedla świadomą strategię zarządzania ryzykiem walutowym oraz dywersyfikacji źródeł finansowania. Koncentracja na krajowym rynku kapitałowym zmniejsza wprawdzie ekspozycję na wahania kursów walutowych, ale jednocześnie może prowadzić do niekorzystnego zjawiska wypierania inwestycji prywatnych przez sektor publiczny na rodzimym rynku finansowym.

Prezentowane przez Ministerstwo Finansów liczby odnoszą się wyłącznie do zadłużenia Skarbu Państwa, które stanowi jedynie fragment pełnego obrazu zobowiązań sektora publicznego w Polsce. Ta węższa definicja długu publicznego nie uwzględnia zobowiązań innych instytucji działających w imieniu lub na rzecz państwa, co oznacza że rzeczywista skala problemów fiskalnych może być znacznie większa niż sugerują oficjalne statystyki dotyczące Skarbu Państwa.

Znacznie szerszą oraz bardziej kompleksową miarą zadłużenia publicznego jest tak zwany dług sektora instytucji rządowych i samorządowych, określany również jako dług EDP zgodnie z procedurami nadmiernego deficytu stosowanymi przez Unię Europejską. Ta miara zobowiązań obejmuje nie tylko tradycyjne zadłużenie Skarbu Państwa, ale również długi zaciągnięte przez szereg innych podmiotów publicznych oraz quasi-publicznych, których działalność ma istotny wpływ na kondycję finansową całego sektora publicznego.

Szczególnie istotną rolę w tym kontekście odgrywają takie instytucje jak Bank Gospodarstwa Krajowego oraz Polski Fundusz Rozwoju, które w ostatnich latach stały się kluczowymi instrumentami realizacji polityki gospodarczej rządu, szczególnie w okresie pandemii COVID-19 oraz jej gospodarczych następstw. Te specjalistyczne instytucje finansowe otrzymały znaczące uprawnienia do zaciągania zobowiązań oraz udzielania wsparcia finansowego różnym sektorom gospodarki, co przełożyło się na istotny wzrost ich bilansu oraz zobowiązań.

Choć najnowsze dane dotyczące długu EDP za kwiecień 2025 roku nie są jeszcze dostępne, warto przypomnieć że na koniec 2024 roku ta szersza miara zadłużenia publicznego osiągnęła poziom niemal dwóch bilionów dwunastu miliardów złotych. Porównując tę kwotę z zadłużeniem Skarbu Państwa, które w tym samym okresie wynosiło około jeden bilion sześćset dwudziestu dziewięciu miliardów złotych, można zauważyć różnicę rzędu blisko czterystu miliardów złotych. Ta ogromna dysproporcja między wąską a szeroką definicją długu publicznego ilustruje skalę zobowiązań finansowych ukrytych poza tradycyjnym budżetem państwa oraz wskazuje na złożoność współczesnych mechanizmów finansowania wydatków publicznych.

Szczegółowa analiza dynamiki zadłużenia w marcu 2025 roku dostarcza cennych informacji o czynnikach napędzających wzrost zobowiązań państwa. W tym miesiącu zadłużenie Skarbu Państwa osiągnęło poziom jeden bilion siedemset czterdzieści miliardów złotych, co oznaczało wzrost o jeden i osiem dziesiątych procenta w porównaniu z lutym, przekładający się na absolutny przyrost o trzydzieści jeden miliardów złotych. Ten miesięczny wzrost był znacznie wyższy od tego odnotowanego w kwietniu, co może sygnalizować pewne spowolnienie tempa zadłużania się państwa, choć nadal pozostaje ono na niepokojąco wysokim poziomie.

Głównym motorem wzrostu zadłużenia w marcu były potrzeby pożyczkowe netto budżetu państwa, które wyniosły trzydzieści cztery i trzy dziesiąte miliarda złotych. W ramach tej kategorii dominował deficyt budżetu państwa sięgający trzydziestu dziewięciu i dziewięciu dziesiątych miliarda złotych, który odzwierciedla strukturalną nierównowagę między dochodami a wydatkami publicznymi. Ten znaczący deficyt został częściowo skompensowany przez szereg operacji finansowych, w tym konsolidację zarządzania płynnością, która przyniosła oszczędności w wysokości trzech i pięciu dziesiątych miliarda złotych.

Dodatkowym elementem kompensującym deficyt było zarządzanie środkami pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej, które pozwoliło na redukcję potrzeb pożyczkowych o jeden i dziewięć dziesiątych miliarda złotych. Ta pozycja odzwierciedla sprawne wykorzystywanie dostępnych środków europejskich oraz efektywne zarządzanie płynnością związaną z realizacją projektów finansowanych ze źródeł unijnych. Niewielki wpływ na bilans miało również saldo udzielonych pożyczek, które wyniosło plus jedną dziesiątą miliarda złotych.

Istotnym czynnikiem wpływającym na poziom zadłużenia w marcu było strategiczne wykorzystanie zgromadzonych wcześniej rezerw finansowych, które przełożyło się na zmniejszenie stanu środków na rachunkach budżetowych o siedem i jedną dziesiątą miliarda złotych. Takie działanie pozwoliło rządowi na czasowe ograniczenie potrzeb pożyczkowych oraz optymalizację kosztów obsługi długu, jednak należy podkreślić że wykorzystywanie rezerw ma charakter jednorazowy i nie rozwiązuje fundamentalnych problemów związanych z strukturalną nierównowagą finansów publicznych.

Na zmiany poziomu zadłużenia w marcu wpłynęło również przekazanie obligacji o wartości jeden i dziewięć dziesiątych miliarda złotych oraz zmiana pozostałego zadłużenia Skarbu Państwa wynosząca dwa miliardy złotych. Ta ostatnia kategoria obejmowała wzrost depozytów jednostek sektora finansów publicznych o trzy i osiem dziesiątych miliarda złotych oraz spadek depozytów jednostek sektora instytucji rządowych i samorządowych o jeden i dwie dziesiąte miliarda złotych, co miało miejsce w ramach kompleksowej konsolidacji zarządzania płynnością w sektorze publicznym.

Szczególnie interesującym aspektem zmian zadłużenia w marcu były różnice kursowe, które wpłynęły na zmniejszenie zobowiązań o jeden i siedem dziesiątych miliarda złotych. Ten efekt był rezultatem złożonych ruchów na rynkach walutowych, gdzie osłabienie złotego wobec euro o sześć dziesiątych procenta zostało znacznie przeważone przez umocnienie polskiej waluty wobec dolara amerykańskiego o trzy i cztery dziesiąte procenta oraz wobec jena japońskiego o dwa i sześć dziesiątych procenta. Ta sytuacja doskonale ilustruje jak istotny wpływ na poziom zadłużenia Polski mają międzynarodowe wahania kursowe, szczególnie w kontekście znaczącego udziału długu denominowanego w walutach obcych.

Rozszerzając perspektywę czasową na cały pierwszy kwartał 2025 roku, można zaobserwować jeszcze bardziej dramatyczne tendencje w zakresie wzrostu zadłużenia państwa. W ciągu zaledwie trzech miesięcy zadłużenie Skarbu Państwa wzrosło o imponujące sześć i osiem dziesiątych procenta, co w wartościach absolutnych oznacza przyrost o sto jedenaście i trzy dziesiąte miliarda złotych. Ta dynamika wzrostu budzi uzasadnione obawy o długoterminową stabilność finansów publicznych oraz zdolność państwa do obsługi tak szybko rosnących zobowiązań w przyszłości.

Dominującym czynnikiem napędzającym wzrost zadłużenia w pierwszym kwartale były potrzeby pożyczkowe netto budżetu państwa, które osiągnęły poziom siedemdziesięciu pięciu i czterech dziesiątych miliarda złotych. Głównym składnikiem tej kwoty był rekordowy deficyt budżetu państwa wynoszący siedemdziesiąt sześć i trzy dziesiąte miliarda złotych, który odzwierciedla głęboką nierównowagę strukturalną w polskich finansach publicznych. Ten ogromny deficyt sygnalizuje problemy z dostosowaniem poziomu wydatków publicznych do rzeczywistych możliwości fiskalnych państwa oraz wskazuje na konieczność przeprowadzenia fundamentalnych reform w obszarze finansów publicznych.

Charakterystyczną cechą pierwszego kwartału 2025 roku było znaczące zwiększenie stanu środków na rachunkach budżetowych o czterdzieści siedem miliardów złotych. Ta strategia gromadzenia rezerw finansowych oznacza że rząd nie tylko finansował bieżące wydatki poprzez zaciąganie nowych zobowiązań, ale również budował bufor płynnościowy na przyszłe potrzeby finansowe. Choć takie działanie może być uzasadnione z punktu widzenia zarządzania ryzykiem płynnościowym oraz strategicznego planowania wydatków, jednocześnie przyczynia się do przyspieszenia wzrostu zadłużenia w krótkim okresie.

Na kształtowanie się poziomu zadłużenia w pierwszym kwartale wpłynęło również przekazanie obligacji o identycznej wartości jak w marcu, wynoszącej jeden i dziewięć dziesiątych miliarda złotych, oraz zmiana pozostałego zadłużenia Skarbu Państwa o minus sześć i siedem dziesiątych miliarda złotych. Ta ostatnia pozycja obejmowała wzrost depozytów jednostek sektora finansów publicznych o dwa i sześć dziesiątych miliarda złotych oraz znaczący spadek depozytów jednostek sektora instytucji rządowych i samorządowych o dziewięć miliardów złotych w ramach szeroko zakrojonej konsolidacji zarządzania płynnością w całym sektorze publicznym.

Podobnie jak w przypadku marca, również w całym pierwszym kwartale różnice kursowe odegrały istotną rolę w kształtowaniu poziomu zadłużenia, prowadząc do jego zmniejszenia o jedenaście i cztery dziesiąte miliarda złotych. Ten korzystny efekt był wynikiem systematycznego umacniania się złotego wobec wszystkich głównych walut światowych: euro o dwa i jedną dziesiątą procenta, dolara amerykańskiego o pięć i osiem dziesiątych procenta oraz jena japońskiego o jedną dziesiątą procenta. Ta sytuacja podkreśla kluczowe znaczenie kondycji złotego dla całościowej sytuacji polskich finansów publicznych oraz wskazuje na korzyści płynące z prowadzenia polityki wspierającej stabilność rodzimej waluty.

Analiza strukturalnych zmian w składzie zadłużenia według miejsca emisji dostarcza dodatkowych informacji o strategii zarządzania długiem publicznym realizowanej przez Ministerstwo Finansów. W marcu 2025 roku zadłużenie krajowe wzrosło o trzydzieści trzy i pięć dziesiątych miliarda złotych, podczas gdy dług denominowany w walutach obcych spadł o dwa i pięć dziesiątych miliarda złotych. Ten spadek zadłużenia zagranicznego był głównie efektem ujemnego salda emisji długu, korzystnych różnic kursowych oraz redukcji pozostałego zadłużenia w tej kategorii.

Rozpatrując cały pierwszy kwartał, zadłużenie krajowe wzrosło o dramatyczne sto siedem i dwie dziesiąte miliarda złotych, co stanowi zdecydowaną większość całkowitego przyrostu zobowiązań w tym okresie. Równocześnie zadłużenie nominowane w walutach obcych zwiększyło się o względnie skromne cztery i jedną dziesiątą miliarda złotych. Taka struktura przyrostu zadłużenia wyraźnie wskazuje na strategię Ministerstwa Finansów koncentrującą się na emisji długu na krajowym rynku kapitałowym, co może być motywowane relatywnie niższymi kosztami obsługi zadłużenia krajowego oraz świadomą polityką ograniczania ryzyka walutowego.

Preferowanie krajowego rynku długu ma jednak swoje potencjalne negatywne konsekwencje, w tym ryzyko wystąpienia efektu wypychania inwestycji prywatnych oraz wzrostu kosztów pozyskiwania kapitału przez polskie przedsiębiorstwa. Gdy rząd intensywnie konkuruje o środki krajowych inwestorów, może to prowadzić do wzrostu stóp procentowych oraz ograniczenia dostępności kapitału dla sektora prywatnego, co z kolei może hamować wzrost gospodarczy oraz innowacyjność polskiej ekonomii.

Przedstawione dane i trendy sygnalizują poważne wyzwania dla polskich finansów publicznych w średniej oraz długoterminowej perspektywie. Tempo wzrostu zadłużenia obserwowane w pierwszych miesiącach 2025 roku, jeśli zostanie utrzymane przez cały rok, może prowadzić do przekroczenia krytycznych progów zadłużenia oraz pogorszenia postrzegania Polski przez międzynarodowe agencje ratingowe oraz inwestorów. Konieczne wydaje się podjęcie zdecydowanych działań mających na celu stabilizację trajektorii długu oraz przywrócenie równowagi strukturalnej w finansach publicznych poprzez kombinację reform wydatkowych oraz dochodowych.