Skarby na dnie Wisły – co skrywała królowa polskich rzek? [ZDJĘCIA]

Wraz z kolejnymi dniami lata Wisła opadała, obnażając tajemnice kryjące się do tej pory w jej wodach. Rzeka odsłaniała świadectwa zarówno burzliwych wydarzeń z historii Warszawy, jak i okresów rozwoju miasta, a nawet czasów starożytnych dalece poprzedzających jego istnienie. Rok 2015 upłynął bezsprzecznie pod znakiem archeologii Wisły, dziedziny korzystającej z najnowocześniejszych interdyscyplinarnych metod badawczych, łączącej specjalistów i pasjonatów różnych dziedzin i zawodów.

Pierwszym odkryciem rozpoczynającym całą serię znalezisk była wydrążona w drewnianym pniu dłubanka, której wystający ponad lustro wody dziób zaobserwował na początku lipca jeden z nadwiślańskich spacerowiczów. Przedstawiciele Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków przy współpracy z Zarządem Mienia m.st. Warszawy, Policją Rzeczną i archeologami zabezpieczyli znalezisko i przenieśli w bezpieczne miejsce do Portu Czerniakowskiego, gdzie dłubanka będzie mogła czekać na odpowiednie badania, niezagrożona uszkodzeniem przez nurt Wisły.

W sierpniu przy Bulwarze Flotylli Wiślanej w rejonie wylotu ul. Wilanowskiej wyłoniły się pozostałości kadłuba, przez pasjonatów identyfikowanego ze słynną Bajką zacumowaną w tym rejonie w czasach okupacji niemieckiej i zatopioną w trakcie Powstania Warszawskiego.  Niestety tajemnica Bajki wciąż pozostaje nierozwikłana, gdyż w wyniku badań wraku okazało się, że wystające ponad powierzchnię wody pozostałości pochodzą ze współczesnej barki i urządzeń pogłębiarskich celowo zatopionych w trakcie budowy nabrzeża w czasach powojennych.

W związku z niskim stanem wody badania archeologiczne kontynuował też pionier wiślanych badań dr Hubert Kowalski z Uniwersytetu Warszawskiego. W tym roku głównymi znaleziskami były zrabowane przez Szwedów w trakcie Potopu relikty architektoniczne pochodzące z warszawskich pałaców oraz dwie lufy armatnie, odebrane najeźdźcom przez Wisłę (Zabytki pochodzące z okresu Potopu Szwedzkiego)

Konsekwentnie obniżający się poziom wody ujawniał kolejne zabytki. W różnych miejscach rzeki uwidoczniły się pozostałości drewnianych pali stanowiących jedyne zachowane fragmenty nieistniejących już mostów i konstrukcji brzegowych. Na zlecenie Konserwatora zostały przeprowadzone nieinwazyjne badania odsłoniętych reliktów, dzięki którym możliwa stała się identyfikacja ich konstrukcji.

Oprócz fenomenalnych zabytków w korycie rzeki cofająca się woda ujawniła liczne ślady minionych epok wzdłuż brzegów Wisły. W celu ich zabezpieczenia i rozpoznania Konserwator zlecił powierzchniowe badania archeologiczne przeprowadzone na całej długości Wisły w granicach miasta przez Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Warszawa. W trakcie badań pozyskano m.in. fragmenty ceramiki pochodzące z okresu wpływów rzymskich oraz liczne zabytki z czasów funkcjonowania miasta od średniowiecza po okres międzywojenny. (O pięknym maszkaronie wyłowionym z Wisły pisaliśmy tu)

Jednocześnie Konserwator trzymał pieczę nad badaniami archeologicznymi prowadzonymi na terenie Portu Czerniakowskiego w obrębie pochylni – jedynej pozostałości po stoczni Maurycego Fajansa. W trakcie badań odsłonięto oryginalne nawierzchnie brukowe pochylni oraz betonowe fundamenty wyciągów stoczniowych (tzw. slipów) wraz z fragmentarycznie zachowanymi szynami. Badania prowadzone były w szerokim zakresie również z zastosowaniem najnowocześniejszych metod nieinwazyjnych i dokumentacyjnych, dzięki którym w przyszłości będzie możliwe jak najwierniejsze odtworzenie pochylni.(O pracach archeologów w Porcie Czerniakowskim pisaliśmy tu)

Wykorzystując ostatnie dni suszy i niskiego stanu wody w rzece, na początku września na zlecenie Konserwatora firma MGGP Aero wykonała zdjęcia lotnicze oraz ortofotomapę Wisły, która zostanie poddana szczegółowej analizie pod kątem występowania zabytków i będzie stanowić podstawę do planowania kolejnych przedsięwzięć z zakresu archeologii Wisły w przyszłości. Ortofotomapa wraz danymi pomiarowymi zostanie przekazana do Biura Geodezji i Kartografii.

Podsumowując tegoroczne przedsięwzięcia należy wspomnieć, iż miniony rok był też czasem intensywnych prac Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego nad przygotowaniem ratyfikacji przez Polskę konwencji UNESCO o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego, co wprowadziło tegoroczne dokonania badawcze również w wymiar symboliczny. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami obejmuje formalnie swoim działaniem zabytki archeologiczne znajdujące się pod wodą. Zgodnie z definicją zabytku archeologicznego zawartą w art. 3 pkt. 4 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytkiem archeologicznym jest zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem. Czy gwarantuje to właściwą ochronę tego rodzaju zabytków? Wspomniana konwencja precyzyjnie definiuje pojęcie dziedzictwa podwodnego oraz wyraźnie kładzie nacisk na zachowanie go in situ, co w praktyce oznacza skupienie sił badawczych na dokumentowaniu, inwentaryzowaniu i obserwacji, czyli działaniach nieinwazyjnych i nieniszczących.

Realizacja przedsięwzięć podjętych przez Stołecznego Konserwatora Zabytków była możliwa dzięki zaangażowaniu i wsparciu ze strony m.in. Zarządu Mienia m.st. Warszawy, Pełnomocnika do Spraw Zagospodarowania Nabrzeży Wisły, Policji Rzecznej, Państwowej Straży Pożarnej oraz Narodowego Instytutu Dziedzictwa.