To niezwykłe miejsce przy zlikwidowanym cmentarzu! „Perun” w rejestrze zabytków!

Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, prof. Jakub Lewicki, podjął decyzję o wpisie do rejestru zabytków dawnej Warszawskiej Fabryki Sprzętu Spawalniczego „Perun” (cztery hale) przy ul. Grochowskiej 301/305 wraz z terenem posesji.

Fabryka „Perun” została założona w 1910 r. przez francuskie Towarzystwo Akcyjne „L’Air Liquide”, które otworzyło w Warszawie, przy ul. Leszno 138 fabrykę tlenu technicznego. W 1913 r. Towarzystwo połączyło się z rosyjską Spółką Akcyjną „Perun” i przeniosło swoją fabrykę na Kamionek. Wybuch I wojny światowej zahamował rozwój przedsiębiorstwa. W 1915 r. zakłady zostały zajęte przez wojska pruskie, a majątek skonfiskowany i wywieziony w czasie niemieckiej ewakuacji. Od 1918 r. firma funkcjonowała pod nazwą Francuskie Towarzystwo Akcyjne „Perun”. Jej dyrektorem, a następnie dyrektorem generalnym Towarzystwa został chemik i działacz społeczny Alfred Sznerr (1883-1945). W czasie II wojny światowej zakłady kontynuowały swoją działalność w ograniczonym zakresie, pozostając pod nadzorem władz niemieckich. Na stanowisku dyrektora fabryki do 1944 r. pozostawał Alfred Sznerr. Zabudowania fabryczne nie zostały zniszczone przez wycofujące się oddziały niemieckie, co umożliwiło uruchomienie produkcji w tym samym roku. Po upaństwowieniu zakładów otrzymały one nazwę Warszawska Fabryka Gazów Technicznych i Sprzętu Spawalniczego, a od 1956 r. Warszawska Fabryka Sprzętu Spawalniczego „Perun”. Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych wyburzono część historycznych zabudowań m.in. tlenownię oraz budynek warsztatowy, wzniesiono także nowe budynki fabryczne. W latach 1999-2003 firma została sprywatyzowana, a zakłady przy ul. Grochowskiej 301/305 zaprzestały swojej działalności. Pomieszczenia pofabryczne wynajmowane są obecnie firmom i najemcom prywatnym.

Wpisem do rejestru zabytków został objęty zespół budowlany czterech hal pofabrycznych dawnej fabryki „Perun”, stanowiących powiązaną ze sobą, spójną pod względem architektonicznym i funkcjonalnym grupę budynków, powstałych przed 1938 rokiem. Są to trzy hale fabryczne wzniesione ok. 1913 r.: dawny warsztat spawalniczy, dawny magazyn z acetylenowią i budynek wytwórni gazów technicznych oraz wzniesiony w 1938 r. budynek blacharni i warsztatów spawalniczych. Wszystkie te hale, to budynki wzniesione na rzucie prostokąta, murowane, z metalową konstrukcją więźby dachowej, samonośnej lub wspartej na stalowych filarach. Elewacje trzech najstarszych hal wzniesiono w jednorodnej konwencji stylistycznej: opracowane za pomocą czerwonej cegły układanej w tzw. wątku fortecznym, pozbawione strefy cokołowej, z lizenami akcentującymi narożniki i wejścia oraz wydzielonym gzymsem wieńczącym wspartym na schodkowych wspornikach w wydzielonej partii fryzu. Czwarta hala, wzniesiona później, posiada uproszczony detal architektoniczny, ale w ogólnej dyspozycji nawiązuje do budynków wcześniejszych. Wewnątrz hal nie zachowało się oryginalne wyposażenie. Historyczne urządzenia fabryczne były dwukrotnie konfiskowane (w czasie I i II wojny światowej). Maszyny wykorzystywane w okresie powojennym zostały zdemontowane w związku z zakończeniem produkcji przemysłowej i wynajęciu budynków firmom i najemcom prywatnym.

Obiekt posiada wartości artystyczne, historyczne i naukowe uzasadniającego objęcie go wpisem do rejestru zabytków nieruchomych. Wysokie walory typologiczne i dokumentacyjne przedmiotowych budynków widoczne są w takich cechach i elementach jak zastosowanie cegły licowej do opracowania ścian zewnętrznych, wprowadzenie skromnej dekoracji w postaci cokołów, fryzów, gzymsów, pilastrów, obramień okiennych i drzwiowych, wprowadzenie dużych otworów okiennych umożliwiających doświetlenie hal fabrycznych oraz dużych dwuskrzydłowych drzwi osadzonych na prowadnicach ułatwiających transport elementów z i do pomieszczeń. Cennymi elementami budynku dawnego warsztatu spawalniczego oraz magazynu z acetylenowią jest zastosowanie stalowej, nitowanej konstrukcji dachu płaskiego z filarem wsporczym. Natomiast w przypadku hali wytwórni gazów technicznych na uwagę zasługuje opracowanie ściany szczytowej z półkolistym oknem oraz nitowana więźba dachowa o rozpiętości 13 metrów. Niewątpliwą wartością hal jest zachowany układ funkcjonalno-przestrzenny oraz możliwość odczytania kolejnych faz rozbudowy całego zespołu.

„Perun” stanowi świadectwo rozwoju przemysłu na terenie Kamionka przed wybuchem I wojny światowej oraz w dwudziestoleciu międzywojennym. Jego stopniowa rozbudowa była konsekwencją dokonującego się postępu w dziedzinie spawalnictwa i rosnącego zapotrzebowania na produkcję gazów technologicznych. Budynki dokumentują również działalność dawnej Warszawskiej Fabryki Sprzętu Spawalniczego „Perun” oraz związanych z nim osób m.in. Alfreda Sznerra, który kierował zakładem w latach 1918-1944. Opracowywane przez firmę „Perun” rozwiązania pozwoliły na stworzenie pierwszej w Polsce fabryki elektrod do spawania łukowego (1924), drutów do spawania stali, żeliwa, miedzi i aluminium, a także transformatorów spawalniczych i spawalnic wirujących. Do osiągnieć kierowanej przez Sznerra spółki należą również opracowanie technologii do prasowania metali kolorowych na skalę przemysłową, produkcja aparatów tlenowych oraz urządzeń wykorzystujących tlen, mających zastosowanie w medycynie, pożarnictwie i przemyśle spożywczym. Wszystkie hale będące przedmiotem postępowania administracyjnego stanowią przykład architektury przemysłowej i mogą służyć do analizy budownictwa pod kątem wiedzy na temat technik budowlanych, konstrukcyjnych oraz stylistycznych charakterystycznych dla architektury z pierwszej połowy XX w.

Decyzja nie jest ostateczna. Stronom przysługuje odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.