Ukończysz tyle lat i stajesz się nietykalny w pracy. Ale tylko jeśli spełnisz ten warunek o którym pracodawcy milczą

Większość Polaków zbliżających się do emerytury wie że po ukończeniu 56 lat dla kobiet i 61 lat dla mężczyzn wchodzą w wiek ochronny i pracodawca nie może ich zwolnić, ale prawie nikt nie zdaje sobie sprawy że sama metryka to za mało i istnieje drugi warunek który może sprawić że ochrona w ogóle nie zadziała. Artykuł 39 Kodeksu pracy chroni przed wypowiedzeniem wyłącznie tych pracowników którym do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje nie więcej niż 4 lata i jednocześnie których okres zatrudnienia umożliwia uzyskanie prawa do emerytury z chwilą osiągnięcia tego wieku, co oznacza że jeśli nie masz wystarczającego stażu pracy albo twoje składki w ZUS mają dziury, możesz ukończyć 56 czy 61 lat i nadal być podatny na zwolnienie jak każdy inny pracownik.

Co gorsza, wielu pracodawców doskonale zna tę lukę prawną i sprawdza w ZUS czy pracownik faktycznie spełnia oba warunki zanim przyznają mu nietykalność, a niektórzy celowo przyspieszają zwolnienia tuż przed tym jak ktoś wejdzie w okres ochronny bo wiedzą że potem będą mieli związane ręce na minimum cztery lata. Jeśli pracujesz na etacie, zbliżasz się do 56 lub 61 roku życia i nie jesteś pewien czy twój staż wystarczy do bezpośredniego przejścia na emeryturę, musisz sprawdzić to natychmiast w ZUS zanim pracodawca podejmie decyzję o restrukturyzacji albo zwolnieniach które mogą cię dopaść zanim wejdziesz pod ochronę, bo kiedy już przekroczysz magiczną granicę wieku i będziesz mieć potwierdzony staż, pracodawca faktycznie traci możliwość wypowiedzenia ci umowy i jednostronnego obniżenia pensji poza ściśle określonymi wyjątkami takimi jak upadłość firmy czy zwolnienie dyscyplinarne.

Dlaczego wielu pracowników traci ochronę nawet po ukończeniu 56 lub 61 lat

Podstawowy błąd wynika z uproszczonego komunikowania przepisów w mediach gdzie często mówi się że wiek ochronny to po prostu 56 lat dla kobiet i 61 lat dla mężczyzn, bez dodawania że to dopiero połowa wymagań. Prawda jest taka że artykuł 39 Kodeksu pracy stawia dwa łączne warunki, a niespełnienie któregokolwiek z nich oznacza brak ochrony. Pierwszy warunek to rzeczywiście wiek, czyli pozostawanie w ciągu ostatnich czterech lat przed ustawowym wiekiem emerytalnym który wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, co matematycznie daje start ochrony odpowiednio w 56 i 61 roku życia. Drugi warunek brzmi że pracownik musi mieć taki staż pracy lub nabędzie go do czasu ukończenia wieku emerytalnego, żeby mógł przejść na emeryturę z marszu bez dziury w uprawnieniach.

W praktyce oznacza to że jeśli jesteś kobietą która kończy 56 lat ale twój staż składkowy to dopiero 18 lat, nie wchodzisz pod ochronę bo do wieku emerytalnego 60 lat zdążysz uzbierać tylko 22 lata stażu podczas gdy minimalne wymagania do emerytury to zazwyczaj wyższa kwota składek lub dłuższy okres. Podobnie jeśli jesteś mężczyzną kończącym 61 lat ale przez wiele lat prowadziłeś działalność gospodarczą opłacając minimalne składki albo miałeś przerwy w zatrudnieniu, może się okazać że ZUS nie przyzna ci emerytury w wieku 65 lat i wtedy ochrona przedemerytalna w ogóle nie działa.

Problem narasta szczególnie w przypadku osób które przez lata pracowały na umowach cywilnoprawnych, miały okresy bezrobocia, emigrowały za granicę gdzie składki nie były transferowane do polskiego systemu, albo prowadziły własne firmy opłacając minimalne obowiązkowe składki zamiast dobrowolnie zwiększać podstawę. Wszystkie te sytuacje mogą skutkować tym że mimo ukończenia formalnie wieku ochronnego okazuje się że przepis nie obejmuje danej osoby bo brakuje jej uprawnień emerytalnych. Pracodawcy którzy zarządzają większymi zespołami często mają wewnętrzne procedury sprawdzania tego w działach HR, wysyłając zapytania do ZUS o potwierdzenie stażu pracowników zbliżających się do wieku ochronnego właśnie po to żeby wiedzieć czy mogą ich jeszcze zwolnić czy już nie.

Jakie konkretnie zabezpieczenia daje ci wiek ochronny i kiedy przestaje działać

Jeśli spełniasz oba warunki czyli masz odpowiedni wiek i wystarczający staż, pracodawca traci możliwość wypowiedzenia ci umowy o pracę, co oznacza że nie może cię zwolnić w standardowej procedurze z zachowaniem okresu wypowiedzenia nawet jeśli firma przeprowadza zwolnienia grupowe lub restrukturyzację. To bardzo silna ochrona bo eliminuje najbardziej typową formę rozstawania się z pracownikiem. Dodatkowo ochrona obejmuje zakaz pogarszania warunków pracy i płacy, co w praktyce oznacza że pracodawca nie może zastosować wypowiedzenia zmieniającego żeby jednostronnie obniżyć ci wynagrodzenie, zdegradować cię na niższe stanowisko albo przenieść do gorszych warunków pracy jeśli służyłoby to obejściu zakazu zwolnienia.

Ochrona ta jednak nie jest absolutna i przepisy przewidują wyjątki które pozwalają pracodawcy rozwiązać umowę nawet z osobą w wieku ochronnym. Najważniejsze z nich to upadłość lub likwidacja pracodawcy, gdzie ustawodawca uznał że nie da się utrzymać zatrudnienia w firmie która znika z rynku, więc w takiej sytuacji nawet chroniony pracownik może zostać zwolniony. Drugim wyjątkiem jest ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, czyli sytuacje uzasadniające zwolnienie dyscyplinarne takie jak kradzież, nieusprawiedliwiona nieobecność przez wiele dni, picie alkoholu w pracy czy inne rażące naruszenia regulaminu. Trzecim wyjątkiem wspomnianym w materiale źródłowym jest sytuacja gdy pracownik uzyska prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, wtedy ochrona również przestaje działać.

Istotne jest także to że ochrona dotyczy wyłącznie umowy o pracę i nie obejmuje automatycznie osób pracujących na kontraktach B2B, umowach zlecenie czy innych cywilnoprawnych formach współpracy. To jeden z powodów dla których etat bywa uznawany za stabilniejszy szczególnie w końcowej fazie kariery. Po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego ochrona co do zasady wygasa bo przestaje istnieć przesłanka że brakuje nie więcej niż 4 lata do emerytury, ale nie oznacza to że pracownik musi odejść, wiele osób kontynuuje pracę bo każdy dodatkowy rok aktywności przekłada się na wyższe świadczenie z ZUS.

Co to oznacza dla ciebie

Jeśli masz 54 lata jako kobieta lub 59 lat jako mężczyzna i jesteś na etacie, masz około dwóch lat żeby przygotować się do wejścia w okres ochronny. Pierwszą rzeczą którą powinieneś zrobić to złożyć wniosek do ZUS o informację o stanie konta i symulację przyszłej emerytury, żeby sprawdzić czy przy obecnym stażu faktycznie będziesz miał prawo do emerytury po ukończeniu 60 lub 65 lat. Jeśli okaże się że brakuje ci składek lub okresów ubezpieczenia, masz jeszcze czas żeby to naprawić pracując na etacie do momentu gdy wejdziesz pod ochronę z pełnymi uprawnieniami. Jeśli pracujesz na cywilnoprawnych formach zatrudnienia i planujesz dożyć do emerytury w tej samej firmie, rozważ negocjację przejścia na umowę o pracę przed ukończeniem 56 lub 61 lat bo to da ci ochronę której kontrakt B2B nie zapewnia.

Jeśli masz już 56 lub 61 lat i jesteś pewien że twój staż wystarczy, jesteś w najsilniejszej możliwej pozycji wobec pracodawcy na cztery ostatnie lata przed emeryturą. Pracodawca nie może cię zwolnić w standardowej procedurze ani jednostronnie obniżyć ci pensji, co daje ci bezpieczeństwo finansowe i spokój że nie stracisz dochodów tuż przed przejściem na świadczenie. Powinieneś jednak pamiętać że ochrona nie obejmuje zwolnienia dyscyplinarnego, więc nadal musisz przestrzegać regulaminu pracy i podstawowych obowiązków pracowniczych. Jeśli firma przeprowadza restrukturyzację lub zwolnienia grupowe a ty jesteś w wieku ochronnym, twoje stanowisko powinno być nietykalne chyba że dojdzie do faktycznej likwidacji całego pracodawcy.

Jeśli jesteś pracodawcą który zarządza zespołem z pracownikami zbliżającymi się do wieku ochronnego, powinieneś wprowadzić procedury sprawdzania stażu w ZUS zanim pracownik wejdzie w okres ochronny, bo jeśli okaże się że ktoś formalnie ma 56 lub 61 lat ale nie spełnia warunku stażowego, nadal możesz podjąć decyzję o rozstaniu zgodnie ze standardowymi przepisami. Jeśli natomiast pracownik już wszedł pod ochronę i ma potwierdzone uprawnienia emerytalne, twoja elastyczność w zarządzaniu tym stanowiskiem jest mocno ograniczona na najbliższe cztery lata, więc lepiej planować strukturę zespołu z wyprzedzeniem niż liczyć na możliwość zwolnienia chronionej osoby. W praktyce wiele firm rozwija programy utrzymania talentów 50 plus, elastyczne grafiki i stopniowe przechodzenie na emeryturę właśnie dlatego że demografia i niedobory kadrowe sprawiają że doświadczeni pracownicy zyskują na wartości mimo formalnych ograniczeń w ich zwalnianiu.